تعقل از منظر ملاصدرا و علامه طباطبایی

توضیحات

چکیده
حضور ماهیت در فلسفه ملاصدرا ولو به تبع وجود، موجب گشته تا علی رغم پذیرش مساوقتِ میان علم و وجود، بر شرط تجرد نفس، و عدم مغایرت میان عالم و معلوم، در تحقق تمام مراتب ادراک تأکید شود. لذا ایشان برای رفع مسئله مطابقت میان ذهن و عین به شرط مذکور تمسک جسته، و براساس اصل اتحاد عاقل و معقول، به تناسب سعه ی وجودی نفس، مراتب مختلفی از ادراک و تعقل را مطرح؛ و حقیقت تعقل را منحصر به مرحله ی ایصال نفس به عالم تجرد تام و اتحاد با عالم عقول دانسته اند.
علامه طباطبایی برخلاف ملاصدرا ماهیت را مفهومی فلسفی دانسته و با تبیین آن در موطن ذهن و سعی در ردﱢ نگاه استقلالی وجودات رابط، صرفاً نگاه وجودی ما به ینظر به عالم واقع داشته، و معتقدند تنها حقیقتی که متن واقع را دربر گرفته وجود است. بر همین اساس ایشان به خاطر عدم دغدغه ی حضور ماهیت در فلسفه ی خود، هرگز در پاسخ به مسئله چگونگی مطابقت میان ذهن و عین ملتزم به شرط تجرد نفس و عدم مغایرت میان عالم و معلوم نگشته؛ زیرا ایشان حقیقت علم را حضور دانسته و در کنار شهود باطنی شهود لایه های وجودی را ملاک معرفت قرار می دهند، به این معنا که با تعریف سه لایه ی وجودی برای انسان و منطبق کردن آن بر سه لایه ی عالم واقع، و همینطور در نظر گرفتن احاطه ی این عوالم بر یکدیگر، اساس شناخت را حضور و ارتباط این لایه ها نزد هم معرفی می کنند.
علامه طباطبایی با لحاظ مغایرت مذکور، نه تنها وحدت وجودی و رتبی عالم و معلوم را نمی-پذیرند، بلکه براساس تفسیری متفاوت از نسبت میان وجود و ماهیت، شق دیگری از اتحاد عالم و معلوم را مطرح می کنند.

کلیدواژه: تعقل، معقولات، عقل فعال، اتحاد عاقل و معقول، مفاهیم حقیقی، مشاهده، ملاصدرا، علامه طباطبایی

فهرست مطالب
عنوان                                                 صفحه
فصل اول: کلیات
۱- مقدمه    2
2- طرح مسأله    5
3- پیشینه    8
4- فرضیه ها و پیش فرض ها    11
5- مواد و روش تحقیق    13
فصل دوم: کیفیت پیدایش معقولات از منظر ملاصدرا
مقدمه    15
1- مبانی ضروری اصل اتحاد عاقل و معقول    17
1-1- اصالت وجود    17
1-2- تشکیک وجود و وحدت شخصی آن    19
1-3- حرکت جوهری    20
1-4- مساوقت علم و وجود    21
1-5- حدوث نفس    22
2- مفردات بحث    25
2-1- معنای عقل    25
2-2- تعقل و معقولات    26
2-3- معنای اتحاد و انواع آن    29
3- تبیین تصوری اصل اتحاد عاقل و معقول    33
3-1- مراتب ادراک    33
3-2- مراتب ادراک عقلی    36
3-2-1- تعقل بالقوه    36
3-2-2- شهود ذوات عقلی    37
3-2-3- اتحاد با عقل فعال و اندکاک در آن    40
4- تعابیر متفاوت ملاصدرا نسبت به کیفیت حصول صور عقلی    42
4-1- مشاهده ذوات عقلی    42
4-2- اشراقات نوری عقل فعال    44
4-3- اندکاک در عقل فعال    45
5- عقل فعال    48
5-1- کارکرد وجودی عقل    48
5-2- کارکرد معرفتی عقل فعال    49
6- مراتب عقل    52
6-1- مراتب عقل نظری    52
6-1-1- عقل هیولانی    52
6-1-2- عقل بالملکه    52
6-1-3- عقل بالفعل    53
6-1-4- عقل بالمستفاد    54
6-2- مراتب عقل عملی    55
7- ادله اتحاد عاقل و معقول    57
7-1- برهان تضایف    57
7-1-1- مقدمات برهان    57
7-1-2- تبیین برهان    61
7-2- براهین دیگر    62
نتیجه    67
فصل سوم: کیفیت پیدایش معقولات از منظر علامه طباطبایی
مقدمه    76
1- تقسیمات علم از منظر علامه طباطبایی    78
1-1- بازگشت علم حصولی به حضوری    79
1-2- دلیل علامه بر اتحاد عالم و معلوم    83
1-3- اتحاد حقیقه و رقیقه    85
1-4- اقسام علم حضوری و تعمیم نظریهی اتحاد    86
1-4-1- علم علت به معلول    87
1-4-2- علم معلول به علت    87
1-4-3- علم دو معلول به یکدیگر    88
2- معقولات    90
2-1- مفاهیم حقیقی و اعتباری    91
3- مفاهیم حقیقی    95
3-1- تعابیر متفاوت علامه نسبت به نحوه ی حصول صور عقلی    98
3-1-1- مشاهده    98
3-1-2- افاضه    101
3-2- مراتب و انواع تعقل    106
3-2-1- مراتب تعقل    106
3-2-2- انواع تعقل    107
4- مفاهیم اعتباری    109
نتیجه    111
فصل چهارم: مقایسه آراء دو فیلسوف
مقدمه    119
1- وجودشناسی    120
2- علم حصولی و حضوری    132
2-1- بازگشت علم حصولی به حضوری    133
3- معقولات    137
4- تعقل    140
5- رویکردهای متفاوت    142
5-1- تعبیر مشاهده ی صورعقلی    142
5-2- افاضه و اشراق عقل فعال    143
نتیجه    146
نتیجه نهایی    152
منابع و مآخذ    156