تحلیل فقهی حقوقی قرار بازداشت موقت در دادرسی کیفری ایران

توضیحات

چکیده :

بازداشت موقت یکی از قرارهای تامین کیفری دسترسی به متهم می باشد که ممکن است در فرآیندتحقیقات مقدماتی در مورد وی صادر شود. درشریعت اسلام و قوانین کیفری ایران، بازداشتموقت تحت شرایطی مجاز شمرده شده است و از آن می توان به عنوان ابزاری در جهت جلوگیری از وقوع جرم استفاده نمود. از مجموعه روایات و فتاوای فقهای اسلام می توان به سازگاری بازداشت موقت با مبانی شرعی تحت شرایطی پی برد. بازداشت موقت امری استثنایی بوده و فقط در موارد ضروری توجیه دارد و تاکید بر اختیاری بودن آن است، و الزام قاضی به صدور قرار بازداشت موقت اجباری بدلیل این که با اصل تشخیص تناسب قرار در تعارض می باشد و نوعی دخالت قوه مقننه در امر دادرسی تلقی می شود که پسندیده نیست. البته در موارد اختیاری قانونگذار باید بر اعمال قاضی نظارت داشته باشد تا از اشتباهات محتمل جلوگیری شود، زیرا بازداشت فرد ممکن است درسرنوشت پرونده تاثیر بگذارد. بازداشت موقت مغایر با اصل برائت یا اماره بی گناهی می باشد و موجب خسارت مادی و معنوی برای متهم می شود. همچنین این بازداشت به حقوق دفاعی او نیز لطمه وارد می کند .متاُسفانه در زندان های ما محکومین و متهمین در بندهای واحد نگهداری می شوند که باعث موُانست با سایر زندانیان شده و موجب می شود که فرد شخصیت مثبت خود را از دست بدهد. پسندیده است که محل بازداشت محکومین و متهمین متفاوت باشد. نکته مهم این است که صدور حکم برائت برای متهمی که در بازداشت موقت بوده جبران ناپذیر به نظر می رسد، زیرا آبرو و مقام ویژه ای که داشته را از دست داده است. در خاتمه باید گفت بنا به مواردی که ذکر شده، خودداری از صدور قرار بازداشت موقت به طور مطلق ممکن است عواقب نامطلوبی داشته باشد زیرا متهم ممکن است در زمان آزادی مرتکب جرم دیگری شود. لذا باید گفت؛ بازداشت موقت تاُمینی است که اگر بجا و درست به کار رود نه فقط جامعه را در مقابل متهمان حمایت می کند، بلکه متهمان را از خشم افکار عمومی حفظ می کند،هر چند بازداشت موقت خلاف قاعده های فقهی و اصل برائت است ولی در برخی مواقع ضروری می باشد.

واژگان کلیدی:آیین دادرسی کیفری، قرار بازداشت موقت، قرآن، شریعت اسلام، اصل برائت، تشریفات صدور

فهرست مطالب

عنوان                                                                                            صفحه                                      

مقدمه………………………………………………………………………………. ۱

الف-بیان مسئله……………………………………………………………………. ۲

ب-سوالات تحقیق…………………………………………………………………. ۲

ج-فرضیه های تحقیق……………………………………………………………… ۲

ح-سابقه تحقیق……………………………………………………………………. ۳

خ-روش تحقیق……………………………………………………………………. ۳

ک-معرفی پلان تحقیق…………………………………………………………….. ۳

بخش نخست: ماهیت،پیشینه ومبانی فقهی-حقوقی قرار بازداشت موقت…………… ۶

فصل اول:ماهیت وپیشینه قرار بازداشت موقت……………………………………… ۷

مبحث اول:ماهیت و طبقه بندی قرار بازداشت موقت………………………………. ۷

گفتار اول:مفهوم شناسی وطبقه بندی قرار بازداشت موقت………………………….. ۷

الف-تعریف قرار بازداشت موقت………………………………………………….. ۸

۱-تعریف قرار وتفاوت آن با حکم………………………………………………… ۸

۲-تعریف بازداشت موقت…………………………………………………………. ۱۰

ب- طبقه بندی قرار بازداشت موقت……………………………………………….. ۱۳

۱-بازداشت موقت اداری-حقوقی وکیفری…………………………………………. ۱۳

۲-بازداشت موقت اجباری واختیاری………………………………………………. ۱۶

۳-بازداشت موقت قانونی و غیر قانونی……………………………………………. ۱۸

گفتار دوم:مقایسه بازداشت موقت با مفاهیم مشابه………………………………….. ۲۱

الف- قرار ممنوعیت خروج از کشور………………………………………………. ۲۱

ب-حبس متهم……………………………………………………………………. ۲۵

ج-تحت نظر قرار دادن متهم………………………………………………………. ۲۷

د-جلب متهم………………………………………………………………………. ۲۷

مبحث دوم:پیشینه قرار بازداشت موقت…………………………………………….. ۲۸

گفتار اول:سابقه قرار بازداشت موقت در شریعت اسلام…………………………….. ۳۰

گفتار دوم:سابقه بازداشت موقت در حقوق ایران…………………………………… ۳۴

الف-عصر باستان………………………………………………………………….. ۳۴

ب-عصر معاصر……………………………………………………………………. ۳۷

فصل دوم:مبانی فقهی و حقوقی قرار بازداشت موقت……………………………… ۳۹

مبحث اول:مبانی فقهی قرار بازداشت موقت……………………………………….. ۴۰

گفتار اول:ادله جواز بازداشت موقت……………………………………………….. ۴۰

الف-قرآن………………………………………………………………………….. ۴۱

ب-سنت…………………………………………………………………………… ۴۷

۱-بازداشت متهم به قتل……………………………………………………………. ۴۸

۲-بازداشت متهم به ارتداد…………………………………………………………. ۵۲

۳-بازداشت متهم به سرقت………………………………………………………… ۵۵

۴-بازداشت مست………………………………………………………………….. ۵۷

۵-بازداشت کفیل…………………………………………………………………… ۵۹

۶بازداشت حین سکوت نزد حاکم………………………………………………….. ۶۲

۷-بازداشت شهود………………………………………………………………….. ۶۴

ج-اجماع………………………………………………………………………….. ۶۶

م-عقل…………………………………………………………………………….. ۶۷

گفتار دوم:ادله عدم جواز بازداشت متهم……………………………………………. ۶۸

الف-اصل برائت…………………………………………………………………… ۶۹

ب-اصل حریت……………………………………………………………………. ۷۲

ج-قاعده درء………………………………………………………………………. ۷۳

مبحث دوم:مبانی حقوقی قرار بازداشت موقت……………………………………… ۷۵

گفتار اول:ادله جواز قرار بازداشت موقت…………………………………………… ۷۶

الف-حمایت اجتماعی وفردی……………………………………………………… ۷۷

۱-حمایت از جامعه………………………………………………………………… ۷۸

۲-حمایت از متهم…………………………………………………………………. ۷۹

۳-حمایت از بزه دیده……………………………………………………………… ۸۰

ب-پیشگیری از ایجاد ممانعت در اجرای عدالت…………………………………… ۸۱

۱-جلوگیری از فرار یا پنهان شدن متهم…………………………………………….. ۸۱

۲-جلوگیری از امحای آثار جرم……………………………………………………. ۸۴

۳-جلوگیری از تبانی متهم با سایر اشخاص………………………………………… ۸۶

۴-جلوگیری از اعمال فشار بر شهود ومطلعین و سایر اشخاص……………………. ۸۷

۵-حفظ دلایل و امارات……………………………………………………………. ۸۸

گفتار دوم:ادله عدم جواز بازداشت موقت………………………………………….. ۸۸

الف-مغایرت با اصل برایت………………………………………………………… ۹۰

ب-تعارض با اسناد وتعهدات بین المللی …………………………………………. ۹۴

ج-تاثیر در سرنوشت پرونده……………………………………………………….. ۹۹

د-حرفه ایی کردن بازداشت شدگان………………………………………………… ۱۰۰

ی-جبران ناپذیر بودن بازداشت موقت با صدور حکم برایت متهم…………………. ۱۰۱

بخش دوم:ضوابط ، جهات و تشریفات فقهی و حقوقی قرار بازداشت موقت……… ۱۰۴

فصل اول:ضوابط و جهات قرار بازداشت موقت……………………………………. ۱۰۵

مبحث اول:ضوابط کلی صدور قرار بازداشت موقت……………………………….. ۱۰۵

گفتار اول:استثنایی و انحصاری بودن……………………………………………….. ۱۰۵

گفتار دوم:متناسب بودن……………………………………………………………. ۱۰۶

گفتار سوم:مسبوق به تفهیم اتهام بودن به متهم………………………………………. ۱۰۸

گفتار چهارم:متجاوز نبودن مدت بازداشت از حداقل مجازات قانونی اتهام انتسابی…. ۱۰۹

مبحث دوم:جهات صدور قرار بازداشت موقت…………………………………….. ۱۱۰

گفتار اول:جهات اجباری صدور قرار بازداشت موقت………………………………. ۱۱۰

الف-در شریعت اسلام…………………………………………………………….. ۱۱۰

ب-در حقوق ایران………………………………………………………………… ۱۱۱

۱-در قانون آیین دادرسی کیفری مادر……………………………………………… ۱۱۱

۲-در قوانین دادرسی کیفری متفرقه………………………………………………… ۱۱۷

گفتار دوم:جهات اختیاری صدور قرار بازداشت موقت…………………………….. ۱۲۲

الف- در شریعت اسلام……………………………………………………………. ۱۲۲

ب- در حقوق ایران……………………………………………………………….. ۱۲۳

۱- آیین دادرسی کیفری مادر………………………………………………….. ۱۲۳

۲-در قوانین دادرسی کیفری متفرقه……………………………………………. ۱۲۷

فصل دوم:تشریفات صدور و اعتراض و الغاء قرار بازداشت موقت………………… ۱۲۹

مبحث اول: تشریفات صدور قرار بازداشت موقت…………………………………. ۱۲۹

گفتار اول: تشریفات ناظر به صلاحیت صدور قرار بازداشت موقت………………… ۱۳۰

الف-مرجع صلاحیت دار………………………………………………………….. ۱۳۱

۱-دادسراها و دادگاههای عمومی ………………………………………………….. ۱۳۱

۲-دادسراها و دادگاههای اختصاصی{نظامی و ویژه روحانیت}……………………. ۱۳۶

ب-مقامات صلاحیت دار………………………………………………………….. ۱۴۳

۱-مقامات صالح طبق قانون اصلاح قانون تشگیل دادگاههای عمومی وانقلاب …….. ۱۴۳

۲-مقامات صالح طبق قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۷۸……………………. ۱۴۷

ج-تایید قرار بازداشت موقت در موارد الزامی……………………………………… ۱۵۲

۱-مقامات صالح در تایید قرار بازداشت موقت…………………………………….. ۱۵۲

۲-مقررات ناظر به اختلاف بین مقام صدور و مقام تایید قرار بازداشت موقت……… ۱۵۶

۳-سرنوشت متهم در فاصله بین صدور وتایید قرار بازداشت موقت……………….. ۱۵۸

۴-موارد صدور قرار بازداشت موقت بی نیاز از تایید مقام قضایی دیگر……………. ۱۵۹

ح-تفهیم و ابلاغ قرار تامین به متهم………………………………………………… ۱۶۱

د-دستورات قضایی بعد از صدور قرار بازداشت موقت…………………………… ۱۶۲

مبحث دوم:تشریفات ناظر به اعتراض وضمانت اجرای بازداشت غیر قانونی و موارد الغاء قرار بازداشت موقت

………………………………………………………….. ۱۶۳

گفتار اول:تشریفات ناظر به اعتراض و تجدید نظر خواهی از قرار بازداشت موقت…. ۱۶۳

الف-اشخاص و مراجع صلاحیدار…………………………………………………. ۱۶۵

۱-اشخاص دارای صلاحیت اعتراض و تجدید نظر خواهی………………………… ۱۶۵

۲-مراجع دارای صلاحیت رسیدگی به اعتراض و تجدید نظر خواهی………………. ۱۶۷

ب-مهلت اعتراض و تجدید نظر خواهی و رسیدگی به آن…………………………. ۱۶۸

۱- مهلت اعتراض و تجدید نظر خواهی…………………………………………… ۱۶۸

۲-مهلت رسیدگی به اعتراض و تجدید نظر خواهی ………………………………. ۱۷۰

ج-دفعات اعتراض وتجدید نظر خواهی……………………………………………. ۱۷۱

۱-در جرایم در صلاحیت دادگاه کیفری استان……………………………………… ۱۷۱

۲-در سایر جرایم………………………………………………………………….. ۱۷۲

ح-هزینه دادرسی اعتراض و تجدید نظر خواهی…………………………………… ۱۷۳

گفتار دوم: ضمانت اجرای بازداشت غیر قانونی و موارد الغاء قرار بازداشت موقت.. ۱۷۳

الف- ضمانت اجرای بازداشت غیر قانونی…………………………………………. ۱۷۴

۱-ضمانت اجرای بازداشت غیر قانونی در حقوق اسلام و ایران……………………. ۱۷۴

۲-ضمانت اجرای بازداشت غیر قانونی در اسناد بین المللی……………………….. ۱۷۷

ب- موارد الغاء قرار بازداشت موقت……………………………………………… ۱۷۹

نتیجه گیری و پیشنهاد ها………………………………………………………….. ۱۸۲

منابع و ماخذ………………………………………………………………………. ۱۸۵

چکیده انگلیسی……………………………………………………………………. ۱۹۵